Volgens een door psychologe Elaine N. Aron ontwikkelde theorie is een hoogsensitief persoon (highly sensitive person ofwel 'zeer gevoelig persoon', afgekort HSP), iemand met een gevoeliger zenuwstelsel dan gemiddeld.
Kenmerkend aan Arons onderzoek is niet dat zij vastgesteld heeft dat niet ieder mens even gevoelig is, want dat was een bekend feit. Wat haar werk typeert, is dat zij een verband probeert aan te tonen tussen wat zij noemt interne en externe gevoeligheid:
Externe gevoeligheid: duidt een kenmerkende zintuiglijke gevoeligheid aan, die van jongs af aan kan worden geobserveerd. Zulke kinderen krijgen bijvoorbeeld kriebels bij het aantrekken van een mohair trui en zijn vaker ergens allergisch voor. Schelle geluiden en kleuren worden niet verdragen, evenmin als het aanraken van ruwe stoffen. Ook als volwassene blijft die verhoogde gevoeligheid bestaan. Mensen liggen na het drinken een kop koffie 's middags uren lang wakker 's nachts. Ze worden na twee glazen wijn al dronken, kunnen niet tegen tl-licht of horen twee huizen verder nog de buren. Kortom: deze mensen reageren gevoeliger op externe prikkels dan gemiddeld.
Interne gevoeligheid: refereert aan emotionele gevoeligheid en een rijk gedachteleven. Dit kan zich bijvoorbeeld uiten in een verhoogde sensitiviteit voor kunst en muziek en ergens snel door ontroerd raken. In het dagelijks leven raken zij vlug uit balans door signalen van de buitenwereld die een ander mens niet zo diep tot zich laat doordringen. Als bijvoorbeeld iemand boos naar hen kijkt blijven ze de rest van de dag piekeren waarom die persoon boos was, of hij misschien zijn dag niet had enzovoort. Mensen met interne gevoeligheid verdragen geen drukke menigten. Gewoonlijk zijn ze ook opmerkzamer dan de gemiddelde persoon. Zo merken ze bijvoorbeeld sneller op dat iemand liegt door gezichtsuitdrukkingen of stemintonatie te observeren.
Elaine Aron stelt dat er een verband is tussen deze externe en interne gevoeligheid. Volgens haar hebben mensen die overgevoelig zijn voor stoffen en zintuiglijke prikkels statistisch gezien vaker ook een gevoeliger belevingswereld. Deze groep mensen, die verhoogde gevoeligheid etaleren op beide gebieden, noemt zij 'HSP-ers'. Precies door deze sensitiviteit krijgen zij meer prikkels te verwerken, omdat er meer 'impulsen' uit zowel hun eigen gedachten als uit de omgeving 'op hen af komen'. Deze twee soorten gevoeligheid hebben op elkaar ook een versterkend effect: de intense waarneming van de omgeving resulteert in meer zintuiglijke prikkels waarover moet worden nagedacht.
De manier waarop de persoon zelf met deze hooggevoeligheid omgaat, bepaalt in sterke mate het welbevinden van deze persoon. In geval hij of zij deze indrukken niet goed verwerkt en ook niet goed controleert, kan dit verwarring tot gevolg hebben alsook angststoornissen. Als reactie hiertegen, in een poging om de zintuigen te bedwelmen, kan de persoon zelfs zijn toevlucht nemen tot drugs waardoor het probleem alleen maar verergert. HSP-ers hebben volgens Elaine Aron percentueel een veel hogere kans om overspannen te raken. Als de persoon zich bewust is van zijn HSP, kan dit echter een eerste stap zijn naar een stabieler leven. Men kan bewust rustiger werk kiezen dat beter geschikt is of parttime gaan werken. In de werkomgeving kan men proberen collega's te sensibiliseren om rekening te houden met deze conditie, bijvoorbeeld door grenzen aan te geven en afspraken te maken. Belangrijk is ook om mentaal voor de nodige rust te zorgen en overbelasting te vermijden. Boswandelingen maken en op tijd time-outs nemen verhogen in aanzienlijke mate de levenskwaliteit.
Test: hoe gevoelig ben jij?
Je kunt zelf vaststellen of je een "highly sensitive person" bent door aan te kruisen in welke onderstaande uitspraken je jezelf herkent.
1. Ik ben me bewust van subtiele signalen in mijn omgeving.
2. Ik kan subtiele geuren, smaken, geluiden en kunstwerken waarnemen en ervan genieten.
3. Ik word makkelijk overdonderd door fel licht, sterke geuren, grove weefsels of sirenes.
4. Ik voel me ongemakkelijk in een lawaaiige omgeving.
5. Ik voel me niet goed met veel drukte om me heen.
6. Ik schrik gemakkelijk.
7. Als ik erge honger heb, heeft dat invloed op mijn concentratie of mijn humeur.
8. Stemmingen van de mensen om mij heen hebben invloed op mij.
9. Als mensen zich niet op hun gemak voelen in een bepaalde ruimte, weet ik meestal wat er moet gebeuren om dat te verbeteren, zoals het licht dimmen of het meubilair verplaatsen.
10. Ik ben nogal gevoelig voor pijn.
11. Ik ben zeer gevoelig voor cafeïne.
12. Ik bespeur bij mezelf de behoefte om mij op drukke dagen terug te trekken in bed, in een donkere kamer of een andere plek waar het stil is en ik alleen kan zijn.
13. Ik heb een rijk en complex gevoelsleven.
14. Ik kan diep geroerd raken door kunst of door muziek.
15. Ik ben zorgvuldig.
16. Ik raak van slag als ik in korte tijd veel moet doen.
17. Ik raak geïrriteerd als iemand mij te veel dingen tegelijk wil laten doen.
18. Ik doe erg mijn best om geen fouten te maken of dingen te vergeten.
19. Ik kijk nooit naar gewelddadige films of televisieprogramma's.
20. Veranderingen in mijn leven brengen me van mijn stuk.
21. Het vermijden van situaties die mij van streek maken of overstelpen, heeft bij mij een hoge prioriteit.
22. Als iemand mij op de vingers kijkt of als ik met iemand moet wedijveren, dan zijn mijn prestaties veel minder dan gewoonlijk.
23. Als kind werd ik door mijn ouders en leraren gevoelig of verlegen gevonden.
Wie twaalf of meer van de uitspraken op zichzelf van toepassing acht, is waarschijnlijk een HSPer. HSPers hebben sneller last van lawaai en fel licht en zijn gevoelig voor de stemmingen van de mensen om hen heen. Ze hebben sneller in de gaten als iemand zich niet op zijn gemak voelt en weten vaak ook wat er zou moeten gebeuren om dat te verhelpen. Hun terughoudendheid of verlegenheid weerhoudt HSP's er echter vaak van om dat hardop te zeggen. De prestaties van HSP's gaan achteruit als anderen hen op de vingers kijken of als ze moeten wedijveren met bijvoorbeeld collega's.
Eén uitspraak in de checklist springt er volgens Elaine Aron echt uit: "Als kind werd ik door mijn ouders en leraren gevoelig of verlegen gevonden." Als u zich in deze uitspraak herkent, dan is dat veruit de sterkste aanwijzing dat u een HSP bent. Dit te herkennen en te erkennen is volgens Aron de belangrijkste stap. Daardoor gaat de deur open om met het verleden af te rekenen en een nieuwe weg in te slaan. Op die weg bevinden zich niet alleen deuren die voor altijd gesloten zullen worden, maar vooral ook onbekende deuren die plotseling opengaan. Dan is de tijd aangebroken om bewust van de gevoeligheid te profiteren!
Meer eigenschappen lees je in mijn blog: HSP eigenschappen
Kenmerken voor een Hooggevoelig kind volgens Elaine Aron:
Snel schrikken.
Last hebben van kleren die kriebelen, naden in sokken of kledingmerkjes tegen de huid.
Niet houden van verrassingen.
Meer leren van een vriendelijke terechtwijzing dan van strenge straf.
Lijkt gedachten te kunnen lezen.
Moeilijke woorden gebruiken voor de leeftijd.
Elk vreemd geurtje ruiken.
Een scherpzinnig gevoel voor humor hebben.
Zeer intuïtief lijken.
Moeilijk in slaap te krijgen na een opwindende dag.
Moeite hebben met grote veranderingen.
Wil zich verkleden als de kleren nat of zanderig zijn geworden.
Veel vragen stellen.
Perfectionistisch zijn.
Oog hebben voor het verdriet van anderen.
Van rustige spelletjes houden.
Diepzinnige, beschouwende vragen stellen.
Zeer gevoelig zijn voor pijn.
Slecht kunnen tegen een luidruchtige omgeving.
Oog hebben voor detail (iets dat van plaats is veranderd, een verandering in iemand uiterlijk).
Eerst kijken of het veilig is alvorens ergens in te klimmen.
Het best presteren wanneer er geen vreemden bij zijn.
De dingen intensief beleven.
Meer info vind je op de volgende site: www.lihsk.nl
Het LiHSK is het Landelijk informatiepunt Hoog Sensitieve Kinderen.